Fundacje rodzinne w Szwajcarii – elastyczne narzędzie sukcesji i ochrony majątku (cz. I)

Dr Katarzyna Lasota Heller 

W świecie niepewności gospodarczej, rosnącej złożoności struktur rodzinnych i coraz silniejszego nacisku na planowanie międzypokoleniowe, fundacje rodzinne stają się w Szwajcarii coraz bardziej atrakcyjnym narzędziem. Choć przez lata kojarzone były głównie z Liechtensteinem czy Austrią, również szwajcarski model fundacji rodzinnej ma wiele do zaoferowania – szczególnie osobom, które chcą:
– zapewnić stabilność finansową dzieciom i wnukom w przełomowych momentach życia (edukacja, pierwsze mieszkanie, sytuacje nadzwyczajne),
– zabezpieczyć majątek przed jego rozproszeniem,
– zapewnić trwałość rodzinnych wartości poprzez jasno określony cel.
W tym artykule wyjaśniam, jak funkcjonują fundacje rodzinne w Szwajcarii, jak je założyć, czym się różnią od innych form fundacji i w jakich sytuacjach mogą być strategicznym rozwiązaniem sukcesyjnym. W drugiej części poruszę kwestie podatkowe.

1. Czym jest fundacja według prawa szwajcarskiego?

Fundacja w rozumieniu szwajcarskiego kodeksu cywilnego (art. 80–89c ZGB) to trwałe, wyodrębnione mienie powierzone do realizacji określonego celu. Fundacja zyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru handlowego i działa niezależnie od osoby fundatora. Nie posiada członków ani właścicieli – reprezentuje ją rada fundacji (Stiftungsrat), która realizuje jej statutowy cel.

Szwajcaria wyróżnia kilka typów fundacji: klasyczne, charytatywne, kościelne, pracownicze programy emerytalne (BVG), a także fundacje rodzinne.

2. Fundacja rodzinna – czym się wyróżnia?

Fundacja rodzinna to forma fundacji prywatnej, której celem jest wspieranie członków jednej rodziny. W odróżnieniu od fundacji o charakterze publicznym (np. charytatywnych), beneficjentami są tutaj osoby spokrewnione z fundatorem.

Jednak – i tu warto zachować świadomość – szwajcarskie prawo istotnie ogranicza możliwe cele fundacji rodzinnych. Taka fundacja może wspierać członków rodziny wyłącznie w określonych, uzasadnionych sytuacjach, takich jak: koszty edukacji, rozpoczęcie samodzielnego życia, wsparcie w nagłych przypadkach (np. ciężka choroba, niepełnosprawność, śmierć żywiciela rodziny).

Zabronione jest natomiast tworzenie fundacji rodzinnych o charakterze czysto utrzymaniowym lub służących regularnemu transferowi środków bez uzasadnienia.

3. Jak założyć fundację rodzinną w Szwajcarii?

Fundacja może zostać założona:
– za życia fundatora, w formie aktu notarialnego (Stiftungsgeschäft unter Lebenden), lub
– na wypadek śmierci, poprzez testament lub umowę spadkową.

Akt założycielski (Stiftungsurkunde) musi zawierać:
1. wyraźną wolę powołania fundacji,
2. cel fundacji (określony precyzyjnie i zgodnie z prawem),
3. majątek przeznaczony na realizację tego celu.

Minimalna wartość funduszu założycielskiego wynosi zwyczajowo co najmniej 50’000 CHF.

4. Rejestracja i nadzór

Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do szwajcarskiego rejestru handlowego (Handelsregister). Równolegle ustalana jest właściwa instytucja nadzorcza:
– fundacje lokalne – nadzór kantonalny,
– fundacje ogólnokrajowe i międzynarodowe – Eidgenössische Stiftungsaufsicht (ESA) w Bernie.

Celem nadzoru jest kontrola zgodności działań fundacji ze statutem i przepisami prawa.

5. Kto może założyć fundację?

Fundację może założyć:
– każda osoba fizyczna pełnoletnia i zdolna do czynności prawnych,
– osoby prawne (np. spółki, inne fundacje),
– także osoby zagraniczne – pod warunkiem ustanowienia przedstawiciela w Szwajcarii.

6. Organizacja i działanie

Każda fundacja musi mieć organ nadrzędny – radę fundacji, która odpowiada za jej zarządzanie, strategię oraz reprezentację na zewnątrz. Fundator może być jej członkiem. Rada działa zgodnie z zasadami określonymi w statucie i wewnętrznych regulaminach.

7. Czy fundację rodzinną można rozwiązać lub zmienić jej cel?

Fundacja jest strukturą trwałą, a możliwość jej rozwiązania lub zmiany celu istnieje jedynie w przypadkach przewidzianych prawem – gdy np. realizacja celu stała się niemożliwa lub cel stracił sens. W statucie można zawrzeć tzw. klauzulę zmienności, jednak każda zmiana podlega zatwierdzeniu przez urząd nadzorczy.

8. Fundacja jako osobowość do zadań specjalnych

Fundacja rodzinna może być niezwykle użytecznym narzędziem planowania sukcesyjnego. Daje szansę na realizację wartości rodzinnych w sposób zorganizowany, zabezpiecza majątek przed niekontrolowanym podziałem i umożliwia elastyczne wsparcie potomków – bez ryzyka uznaniowości, jaką niosą darowizny czy zapisy testamentowe.

Przy dobrze zaplanowanej strukturze możliwe jest połączenie celów rodzinnych z działalnością o charakterze publicznym lub filantropijnym – np. w formie fundacji mieszanej.

Co dalej?

W kolejnym artykule omówię aspekty podatkowe związane z fundacjami rodzinnymi w Szwajcarii:
– jak są opodatkowane,
– jakie mogą przysługiwać im zwolnienia,
– czy istnieją skutki podatkowe dla beneficjentów,
– jak wypada porównanie z innymi jurysdykcjami (Liechtenstein, Austria, Luksemburg).

Serdecznie zapraszam do kontaktu w razie pytań: klh@lexcellence.swiss